आलंकारिकभामहकृतस्य बौद्धदर्शनसम्मतप्रत्यक्षप्रमाणखण्डनस्य तात्पर्यविश्लेषणम्
Keywords:
दोषः, प्रमाणम्, प्रत्यक्षम्, न्यायविन्दुः, तर्कसंग्रहः, न्यायमञ्जरी, काव्यालंकारःAbstract
संस्कृतकाव्यशास्त्रे काव्यदोषनिरूपणस्य सरणिद्वयं विद्यते- आचार्य-आनन्दवर्धनमते रसस्य अपकर्षको हि दोषः। परन्तु भामह-दण्डी-वामनादिनये गुणविपर्ययो हि दोषः। दोषः अष्टादशविधः। भमहेन तेषु पञ्चदश दोषाः चतुर्थाध्याये अलोचिताः; परन्तु प्रतिज्ञाहीनं, हेतुहीनं दृष्टान्तहीनञ्चेति दोषत्रयं ‘न्यायनिर्णय’नामके पञ्चमपरिच्छेदे विवृतम्। अन्तिमदोषत्रयस्य स्वरूपं न्यायदर्शनदिशा निरूपितं, यतः वयं जानीमः न्यायदर्शने अनुमानं स्वार्थानुमान-परार्थानुमानभेदेन द्विविधं तत्र च अनुमानद्वये कति अवयववाक्यानि वर्तन्ते। यथा प्रतिज्ञा-हेतु-उदाहरण-उपनय-निगमनानि पञ्चावयवाः। वस्तुतस्तु दृश्यते तदैव अनुमितिरुत्पद्यते यदा अवयववाक्यानि विद्यन्ते। अत एव वक्तुं शक्यते न्यायदर्शने यथा प्रतिज्ञादिवाक्यानि विना अनुमितिः न जायते तदैव काव्येऽपि प्रतिज्ञा-हेतु-दृष्टान्तान् विहाय काव्यस्य परिपूर्णत्वरूपं न सिद्धं भवति। तस्मात् भामहाचार्यैः न्यायमतमवलम्ब्य अन्तिमदोषत्रयस्यालोचनावसरे प्रमाणस्यालोचना कृता। तत्रादौ प्रत्यक्षप्रमाणस्वरूपविचारे बौद्धमतं खण्डितम्। कथं तेन बौद्धमतं न स्वीकृतमिति विचार्यविषयः। स विषयः युक्त्या मया उपस्थापितः मम शोधप्रबन्धे।
Downloads
Metrics
References
Banahatti, Narayan. The Kavyaprakasha of Mammatacharya with the Jhalkikara & Balabodhini commentaries. Delhi: Parimal Publications, 2008(Reprint).
Bhamaha. Kavyalamkara. Ed. Dr. Ramananda Sharma. Varanasi: Chaukhamba Sanskrit Series Office, 2013. Print.
Bhattacharya, Bishnupada. Kavyamimamsa. Kolkata: Jijnasa Publications Ltd., 1982. PDF.
Bharadvaja Uddyotkar. Nyayabhasyavartika. Ed. Anantalal Thakur. New Delhi: Indian Council of hilosophical Research, 1997. PDF
Dharmakirti. Nyayavindu. Ed. Satyajyoti Chakraborty. Kolkata: Sahityashree, 2021. Print.
Dingnag. Pramanasamuccaya(Pratyakshapariccheda). Ed. H.R. Rangaswamy Iyengar. Mysore: Printed at the Government Branch Press, 1930. PDF
Gautam. Nyayadarsana(First Part). Ed. Phanibhusan Tarkavagisha. Kolkata: Paschimabanga Rajya Pustak Parshad, 2012. Print.
Jayanta Bhatta. Nyayamanjari. Ed. Amit Bhattacharjee. Kolkata: Sanskrit Pustak Bhandar, 2006. Print.
Mukhopadhyaya, Sri Siddheswar. Bhamaha-Dandinoh Saparichaya-samaya-nirupanam. Calcutta: Sanskrit Sahitya Parishat, 1987. Print.
Roy, Kakali. Bhamahakrita Kavyalankara mein nirupita nyayadosha. New Delhi: Sanjoy Prakashan, 2008. Print.
Sastri, Shankar Ram. Kavyalankara of Bhamaha. Madras: Sri Balamanorama Press, 1956. PDF.
Tatacharya, Ramanuja. Tarkasamgrahadipikaprakasika. Madrapuri: Madrapuri Visvavidyalaya, 1980(First Edition).
Varadaraja. Tarkikaraksha(sarasamgrahaabhidhavyakhyasahita). Ed. V.P. Dvivedi. Varanasi: Medical Hall Mantralaya, 1995. PDF.
